Zgodnie ze stanowiskiem WHO z 2016 r. oraz większości towarzystw naukowych, rutynowe stosowanie preparatów wielowitaminowych u kobiet w ciąży nie jest zalecane. Podstawowe źródło mikroelementów i witamin w tym okresie powinna stanowić dobrze zbilansowana dieta. Jednakże coraz częściej w związku z niedoborami niektórych substancji w diecie zalecana jest ich suplementacja u kobiet w ciąży. Dotyczy to takich substancji jak: kwas foliowy, żelazo, witamina D, jod i kwasy DHA.
Niezbędne witaminy i minerały w ciąży
Dobre odżywianie w ciąży jest niezbędne dla zdrowego wzrostu i rozwoju dziecka. Kobiety ciężarne powinny spożywać wystarczającą ilość składników odżywczych, aby zaspokoić potrzeby dziecka, jak również swoje własne.
W ciąży potrzeba jest więcej niektórych składników odżywczych, w tym białka, kwasu foliowego, jodu i żelaza.
– kwas foliowy pomaga zapobiegać wadom cewy nerwowej, takim jak rozszczep kręgosłupa,
– żelazo pomaga zapobiegać anemii u matki, jak również niskiej wadze urodzeniowej u dziecka,
– jod jest potrzebny do rozwoju mózgu i układu nerwowego,
– ważne są także witamina B12 i witamina D, ponieważ wspomagają rozwój układu nerwowego (B12) i szkieletu (D) dziecka.
Jednak zdecydowanie korzystniej jest dostarczać organizmowi składników odżywczych poprzez zdrową dietę niż suplementy. W większości przypadków spożywanie różnorodnych pokarmów powinno zaspokoić zarówno potrzeby kobiety w ciąży, jak i potrzeby dziecka.
Suplementacja u kobiet w ciąży – zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników
Szczegółowe wytyczne dotyczące suplementacji w ciąży można znaleźć w rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników przedstawionych w załączniku do niniejszego artykułu.
Poniżej przedstawimy jedynie wybrane, podstawowe zalecenia dotyczące stosowania w ciąży takich substancji jak: 1) kwas foliowy, 2) żelazo, 3) witamina D, 4) jod i 5) kwasy DHA.
1. Kwas foliowy
Biorąc pod uwagę aktualne badania, najlepszym rozwiązaniem prewencji wad cewy nerwowej u dziecka wydaje się obowiązkowa fortyfikacja żywności kwasem foliowym, o co zabiega także Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników. Jednakże przy braku lub niedostatecznej podaży takiej żywności zaleca się obecnie m.in.:
– u wszystkich kobiet w wieku prokreacyjnym, stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4 mg/dobę w postaci suplementów, jako uzupełnienie naturalnej diety,
– w I trymestrze ciąży (do 12 tyg.) stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg/dobę;
– po 12-tym tygodniu ciąży i w okresie karmienia piersią w populacji kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka, stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/dobę.
2. Żelazo
W okresie poza ciążą zbilansowana dieta zazwyczaj w zupełności pokrywa dzienne zapotrzebowanie na żelazo. W ciąży zapotrzebowanie to zwiększa się o około 1 mg/dobę w pierwszym i o około 7,5 mg/dobę w trzecim trymestrze, co jest wynikiem wzrostu zapotrzebowania na żelazo rosnącego płodu i zwiększenia się objętości mięśnia macicy. Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości w ciąży.
Biorąc pod uwagę fakt, że zarówno niedobór jak i nadmiar żelaza jest niekorzystny w przebiegu ciąży, rekomenduje się m.in.:
– kontrolę morfologii i stężenia ferrytyny podczas pierwszej wizyty u lekarza ginekologa, a następnie kontrolę morfologii w 15-20, 27-32, 33-37 i 38-39 tygodniu ciąży,
– stosowanie preparatów żelaza przed 16 tygodniem ciąży u kobiet z niedokrwistością z niedoboru żelaza (tj. z Hb <11g/dl i obniżonym stężeniem ferrytyny),
– dopuszczenie suplementacji żelaza w dawce do 30 mg/dobę u kobiet bez anemii ze stężeniem ferrytyny poniżej 60 mcg/l po 16-tym tygodniu ciąży,
– w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza zaleca się stosowanie niskich dawek żelaza doustnie przez dłuższy czas.
3. Witamina D
Najważniejszym źródłem witaminy D dla człowieka jest synteza przez skórę. W Polsce jest to możliwe od marca do września i wymaga co najmniej półgodzinnej ekspozycji na słońce bez używania kremów z filtrami UV. Dane polskie wskazują jednak na znaczny niedobór witaminy D u noworodków, niezależnie od pory roku w jakiej się urodziły. Dodatkowo w przeprowadzonych dotychczas badaniach nie wykazano jakiegokolwiek niekorzystnego efektu suplementacji witaminy D w ciąży do dawki 4000 IU/ dobę.
Dlatego zaleca się m.in.:
– w okresie ciąży i laktacji u kobiet bez obciążeń sugerujących deficyt witaminy D i prawidłowym BMI suplementację 1500-2000 IU wit. D na dobę,
– optymalne dostosowanie dawki przyjmowanej wit. D u kobiet ciężarnych do jej stężenia w surowicy krwi,
– u kobiet otyłych (wskaźnik BMI >30) można rozważyć zastosowanie dawki wit. D do 4000 IU na dobę.
4. Jod
W czasie trwania ciąży wzrasta zapotrzebowanie na jod. Znaczny niedobór jodu może być przyczyną niedoczynności tarczycy zarówno u ciężarnej, jak i płodu. Może powodować także zaburzenia mielinizacji włókien nerwowych, uszkodzenia OUN, upośledzenia umysłowego, niedosłuchu i głuchoty noworodków. Zwiększa również ryzyko poronień i porodów przedwczesnych. Zależności takich nie obserwuje się jednak przy łagodnym i umiarkowanym niedoborze jodu.
Dlatego ważne jest aby:
– prowadzić suplementację jodu u wszystkich kobiet ciężarnych bez chorób tarczycy w wywiadzie; dawki suplementacji to 150-200 mcg na dobę,
– suplementacja u kobiet w ciąży z chorobami tarczycy powinna odbywać się pod kontrolą stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych.
5. DHA – kwas dokozaheksaenowy
Odpowiednia ilość DHA w okresie ciąży i laktacji jest niezbędna do zachowania prawidłowego rozwoju na poziomie komórkowym i neuronowym. W konsekwencji zapewnia prawidłową ostrość wzroku oraz prawidłowy rozwój psychomotoryczny dziecka. Wpływa także na obniżenie ryzyka wystąpienia depresji u matki. Płodowe zapotrzebowanie na DHA jest znacząco zwiększone w III trymestrze ciąży. W opublikowanych wynikach badań wykazano wpływ suplementacji kwasów omega-3 na zmniejszenie ryzyka preeklampsji i porodu przedwczesnego.
Naturalnym źródłem DHA są ryby, algi i inne owoce morza. Należy mieć jednak na uwadze, że ryby mogą być także źródłem zanieczyszczeń środowiskowych takich jak rtęć, dioksyny itp.
U kobiet spożywających małe ilości ryb, zarówno w ciąży, jak i w okresie przedkoncepcyjnym, zasadne wydaje się stosowanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w postaci suplementów.
Aktualnie rekomenduje się:
– suplementację co najmniej 200 mg DHA u wszystkich kobiet ciężarnych,
– u kobiet spożywających małe ilości ryb w ciąży i okresie przedkoncepcyjnym można rozważyć stosowanie większych dawek DHA,
– w grupie kobiet obciążonej ryzykiem porodu przedwczesnego należy rozważyć stosowanie DHA w dawce 1000 mg na dobę.
Multiwitaminy w ciąży
Multiwitamina to połączenie różnych witamin i minerałów, zazwyczaj przyjmowane w formie tabletek. Niektóre multiwitaminy są przeznaczone specjalnie dla kobiet w ciąży, nie zastępują one jednak pożywnej diety. Najważniejsze jest to, aby kobieta w ciąży zdrowo się odżywiała.
Trzeba także uważać z przyjmowaniem niektórych witamin. Na przykład duże dawki witaminy A, witaminy B6, witaminy C, witaminy D lub witaminy E mogą być niebezpieczne. Najlepiej nie przyjmować tych witamin w formie suplementów w ciąży.
Najlepiej też unikać pokarmów, które mogą zawierać duże ilości witaminy A, w tym wątroby i produktów z wątroby, takich jak pasztet.
Suplementacja u kobiet w ciąży – podsumowanie
Tak jak przed zażyciem jakichkolwiek leków w ciąży należy skonsultować się z lekarzem, tak samo zalecane jest to w przypadku stosowania suplementów w ciąży.
Należy pamiętać, że najważniejsza w ciąży jest zbilansowana dieta. Każdy rodzaj suplementacji powinien być uzgodniony z lekarzem prowadzącym. Ważna jest świadomość, że nie wszystkie kobiety w okresie przed i w czasie ciąży wymagają takiej samej suplementacji.
Szczegółowe wytyczne dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych można przeczytać w rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników z 2020 r. – rekomendacje do pobrania w formie pliku.
mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk
Centrum Informacji o Leku
https://www.leki-informacje.pl
