Każdego roku, nieprzerwanie od 1987 roku, pod koniec maja obchodzimy Światowy Dzień Bez Tytoniu. Inicjatywa ta, zapoczątkowana przez WHO, ma na celu zwrócenie uwagi na szkodliwość palenia papierosów i zachęcenie do zerwania z nałogiem nikotynowym. W wielu krajach farmaceuci włączają się aktywnie zarówno w kampanie edukacyjne na rzecz rzucenia palenia, a także bezpośrednio wspierają osoby palące, a chcących pozbyć się tego nałogu. W niniejszym artykule przyjrzymy się zarówno problemowi palenia tytoniu jak i sposobom leczenia tego uzależnienia.
Co wiemy o skali palenia tytoniu?
Szacuje się, że od początku XXI wieku liczba palaczy na świecie wzrosła aż o 20%, a z powodu nałogu co roku przedwcześnie umiera 5 mln ludzi. Osoby palące żyją średni o 10 lat krócej w porównaniu do osób, które nigdy nie paliły.
W Polsce regularnie pali co czwarty dorosły i nawet co ósmy nastolatek. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów każdego roku diagnozuje się około 22 tys. nowych przypadków. W tym samym czasie z powodu raka płuca umiera średnio 23 tys. pacjentów. To dziesięć razy więcej osób w stosunku do tych, którzy giną w wypadkach samochodowych.
Związek pomiędzy zapadalnością na raka płuca a nikotynizmem jest od dawna znany i udokumentowany wieloma badaniami. Palenie papierosów odpowiada za 80-90% zachorowań wśród mężczyzn i 60-800% wśród kobiet. Choć to rak płuca jest uznawany za klasyczną chorobę odtytoniową, to nikotynizm sprzyja rozwojowi wielu innych schorzeń. Bez wątpienia można ocenić, że ze względu na skalę zjawiska, jest jednym z najbardziej szkodliwych dla zdrowia zachowań.
Polska była jednym z pierwszych krajów, które skopiowały amerykańskie rozwiązanie, wprowadzając infolinię dla osób, które chcą rzucić palenie. Na każdej paczce papierosów znajduje się numer telefonu, pod którym pacjent uzyska poradę wykwalifikowanych psychologów. Osoby głębiej uzależnione mogą skorzystać z konsultacji lekarzy, którzy potrafią dobrać stosowane w farmakoterapii nikotynizmu leki. Palenie tytoniu to nie tylko uzależnienie fizyczne, ale również behawioralne. Skuteczne interwencje wymagają więc połączenia obu tych podejść.
Niestety, wycena świadczeń realizowanych w poradniach rzucania palenia w Polsce jest na tyle niska, że są one z perspektywy dyrekcji placówek zupełnie nieopłacalne. Dlatego też większość poradni tego typu została zamknięta. Obecnie funkcjonują dwie: w Narodowym Instytucie Onkologii w Warszawie oraz Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdańsku. Ośrodki te starają się wyjść naprzeciw zapotrzebowaniu na wiedzę odnośnie walki z nałogiem nikotynizmu, organizując szkolenia dla specjalistów opieki zdrowotnej podczas których uczy się postępowania z pacjentem uzależnionym od tytoniu.
Nie przegap: wszystko, co trzeba wiedzieć o fluoryzacji zębów
Metody walki z nałogiem palenia tytoniu
Wiemy, że nałóg palenia tytoniu jest chorobą przewlekłą, ale możliwą do wyleczenia. Podstawą rozpoczęcia leczenia jest uświadomienie pacjentowi wagi problemu oraz następstw związanych z paleniem tytoniu. Już na tym etapie rola farmaceuty jest bardzo ważna, ponieważ może on zwrócić uwagę pacjenta na problem nikotynizmu i pokazać jakie są możliwe rozwiązania aby wyjść z nałogu, a także odesłać pacjenta do lekarza, który specjalizuje się w tym zagadnieniu.
Dlatego też jeżeli mówimy o metodach rzucenia palenia, to mamy na myśli działanie wielokierunkowe.
Zachęcenia pacjenta do wizyty u lekarza
To często najważniejszy etap w drodze do rozstania się z nałogiem palenia tytoniu. Podczas wizyty pacjent będzie mógł dowiedzieć się m.in. jakie są następstwa zdrowotne palenia i jak można wyjść z uzależnienia, jak ustalić konkretny plan działania i w jaki sposób rozpoznawać sytuacje, które powodują chęć sięgnięcia po papierosa.
Poinformowanie pacjenta o możliwości terapii grupowej w zakresie rzucenia palenia
Wiadomo, że motywacja w gronie osób walczących z nałogiem wzrasta i że szansa na sukces jest wówczas większa. Dodatkowo bardzo pomocne są zajęcia dotyczące radzenia sobie w sytuacjach powodujących stres i chęć zapalenia, komunikowanie otoczeniu swojego zerwania z nałogiem i rozpoznawania sytuacji powodujących chęć zapalenia papierosa.
Przedstawienie opcji leczenia farmakologicznego
Osoby, którenie sąw stanie zerwać z paleniem bez leków mają do dyspozycji kilka produktów leczniczych skutecznie wspomagających rzucenie palenia. Nie powinno się stosować tych leków u osób w wieku poniżej 18 lat, u osób palących mniej niż 10 papierosów na dobę oraz u kobiet w ciąży. Każdy z tych leków ma oczywiście różne przeciwwskazania i może powodować działania niepożądane.
Leki z grupy OTC zawierające nikotynę lub cytyzynę
W aptece znajdziemy dużo preparatów bez recepty, które są stosowane w walce z nałogiem palenia. Najczęściej mają one postać plastrów, gum do żucia, tabletek do ssania lub tabletek, a w swoim składzie zawierają nikotynę (np. NiQuitin, Nicorette) lub cytyzynę (np. Tabex) W miarę możliwości ww. produkty lecznicze należy stosować w połączeniu z programem wsparcia behawioralnego. Za każdym razem farmaceuta powinien zwrócić uwagę na przeciwwskazania do stosowania tych produktów oraz właściwe dawkowanie. Nieprzestrzeganie zaleceń może bowiem prowadzić do wystąpienia objawów przedawkowania.
Objawami przedawkowania są: nudności, wymioty, przyspieszenie akcji serca, wahania ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia oddychania, zaburzenia widzenia drgawki kloniczne Uważa się, że minimalna śmiertelna doustna dawka nikotyny w ostrym zatruciu u człowieka wynosi od 40 do 60 mg. W przypadku stosowania produktu leczniczego zgodnie z zaleceniami przedawkowanie nikotyny może nastąpić u pacjentów stosujących niewielkie ilości nikotyny przed leczeniem lub w przypadku równoczesnego stosowania nikotyny z innych źródeł. Należy także zwracać uwagę na dawkowanie produktów, które nie zawierają nikotyny (np. Tabex), a są także stosowane w leczeniu uzależnienia od tytoniu.
Jeżeli leki z grupy OTC nie pomagają to pacjent może ponownie zwrócić się do lekarza. Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz może także przepisać inne produkty lecznicze tj. bupropion i wareniklina.
Leki z grupy Rp zawierające bupropion i wareniklinę
Bupropion jest lekiem działającym na ośrodkowy układ nerwowy, przeciwdepresyjnym i zmniejszającym nieprzyjemne objawy po zaprzestaniu palenia, Jest przeciwskazany u osób chorych na padaczkę lub u takich, u których występowały drgawki oraz pacjenci leczeni niektórymi lekami działającymi na ośrodkowy układ nerwowy (np. lekami przeciwdepresyjnymi z grupy tzw. inhibitorów MAO).
Wareniklina jest także lekiem działającym na ośrodkowy układ nerwowy, zmniejszającym objawy głodu nikotynowego oraz uczucie satysfakcji związane z zapaleniem. Lek jest stosunkowo bezpieczny, a przeciwskazania obejmują tych pacjentów, którzy są uczuleni na wareniklinę lub jakikolwiek składnik tego leku.
Rola farmaceuty znacząca?
Jak więc widzimy rola farmaceuty w rzuceniu palenia może przybierać różne formy. Może to być wspieranie pacjenta w tym procesie poprzez motywowanie do zmian, ale także polecanie najbardziej odpowiedniego produktu leczniczego OTC lub informowanie o innych alternatywach leczenia farmakologicznego. Bardzo cenna jest także współpraca w tym zakresie z lekarzem pierwszego kontaktu oraz ośrodkami specjalizującymi się w rzucaniu palenia.
Źródła
- Puls Medycyny: Związek pomiędzy zapadalnością na raka płuca a nikotynizmem jest od dawna znany
- Metody walki z nałogiem palenia tytoniu dr med. Filip Mejza
Przeczytaj także: Wytyczne dla farmaceutów: antykoncepcja awaryjna
