Sezon urlopowy sprzyja różnym problemom skórnym, nie tylko tym związanym ze zbyt intensywnym opalaniem, ale także tym, które dotyczą stosowanych leków. Warto pamiętać, że niektóre leki mogą powodować, w zetknięciu ze słońcem, odczyny fototoksyczne lub fotoalergiczne.
Odczyny fototoksyczne lub fotoalergiczne pojawiają się najczęściej w postaci zmian skórnych o różnym nasileniu i rzadko kiedy są kojarzone ze stosowaniem produktów leczniczych. W 1 części artykułu przedstawimy ogólne objawy skórne, jakie mogą wystąpić po zastosowaniu leków i ekspozycji na słońce oraz opiszemy reakcje skórne związane z miejscowym zastosowaniem niesterydowych leków przeciwzapalnych. W 2 części artykułu zajmiemy się najczęściej stosowanymi doustnymi postaciami leków i reakcjami nadwrażliwości na promienie UV, a także zaleceniami, które warto przekazać pacjentom stosującym leki i wybierającym się na letni wypoczynek.
1. Leki a słońce: odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne
Niektóre powszechnie stosowane leki OTC i Rp mogą wywoływać reakcje toksyczne i alergiczne na naturalne lub sztuczne światło ultrafioletowe. Mówimy wtedy o tzw. nadwrażliwości na światło. Do leków, które najczęściej mogą powodować odczyny fototoksyczne lub fotoalergiczne zaliczamy m.in.: niektóre antybiotyki z grupy fluorochinolonów i tetracyklin oraz sulfonamidy, leki przeciwgrzybicze, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki stosowane w malarii, leki na nadciśnienie, antyarytmiczne, obniżające cholesterol, antypsychotyczne i przeciwdepresyjne, cytostatyki oraz środki antykoncepcyjne.
Polekowe odczyny fototoksyczne występują częściej i wiążą się z uszkodzeniami komórek w obrębie naskórka oraz głębszych jego warstw. Przypominają oparzenia słoneczne. Na skórze pojawia się rumień, obrzęk lub pęcherze. Odczyny fototoksyczne pojawiają się u większości osób pod wpływem zadziałania substancji fototoksycznej (leku) i promieniowania UV w odpowiednio dużej dawce. Mogą wystąpić się po zastosowaniu różnych postaci leków: iniekcji, form doustnych, a także tych stosowanych miejscowo. Ujawniają się bezpośrednio lub w niedługim czasie po kontakcie ze słońcem i ograniczają się do miejsca, które było wystawione na promienie słoneczne. Po wyleczeniu mogą zostawić ślad na skórze w postaci przebarwień.
Odczyny fotoalergiczne natomiast powstają w wyniku ekspozycji skóry na substancję uczulającą i słońce. Manifestują się jako zmiany skórne w postaci wykwitów grudkowych z towarzyszącym świądem. Mogą wystąpić nawet do kilku dni po ekspozycji na słońce, miejscowo lub na większych obszarach ciała.
2. Występowanie reakcji nadwrażliwości po miejscowym zastosowaniu leków z grupy NLPZ
Lekiem stosowanym miejscowo, po którym występuje najwięcej reakcji nadwrażliwości na słońce jest ketoprofen. Fotosensybilizacja z występującymi zmianami liszajowatego zapalenia skóry i wysypką pęcherzową są dobrze znanymi działaniami niepożądanymi ketoprofenu stosowanego miejscowo na skórę. Dobrze jest także pamiętać, że ketoprofen w większym stopniu niż pozostałe leki z grupy NLPZ powoduje fotosensybilizację, a ekspozycja na światło słoneczne (nawet wówczas, gdy niebo jest zachmurzone), a także na promienie UV w solarium w trakcie leczenia i 2 tygodnie po zaprzestaniu stosowania produktów leczniczych z ketoprofenem jest przeciwwskazana.
Chociaż badania sugerują fototoksyczność, ketoprofen wywołuje głównie reakcje fotoalergiczne. Stwierdzono, że ketoprofen jest odpowiedzialny za 82% reakcji fotoalergicznych przypisywanych miejscowo stosowanym lekom z grupy NLPZ, przy czym w literaturze opisano kilka ciężkich reakcji.
Zaleca się więc aby pacjenci stosujący ketoprofen w żelu:
– unikali opalania i chronili skórę przed słońcem w przypadku miejscowego stosowania produktów leczniczych zawierających ketoprofen i zachowali te środki ostrożności także do 2 tygodni po zakończeniu terapii ketoprofenem,
– zaprzestali miejscowego stosowania produktów leczniczych zawierających ketoprofen w przypadku pojawienia się zmian skórnych i zgłosili się do lekarza lub do szpitala jeżeli reakcja jest silna i niepokojąca.
W przypadku innych leków z grupy NLPZ stosowanych miejscowo tj. np. etofenamat czy diklofenak w charakterystykach produktów leczniczych można znaleźć następujące adnotacje dotyczące stosowania tych leków i promieni UV:
Etofenamat – w specjalnych środkach ostrożności dotyczących stosowania zawarte jest następujące zdanie: w czasie leczenia wystąpić może nadwrażliwość na światło objawiająca się występowaniem reakcji skórnych; podczas leczenia oraz w okresie dwóch tygodni po leczeniu należy unikać ekspozycji miejsc leczonych na słońce i (lub) solarium.
Diklofenak – w specjalnych środkach ostrożności dotyczących stosowania zawarte jest następujące zdanie: w trakcie leczenia może wystąpić nadwrażliwość na światło objawiające się występowaniem reakcji skórnych po wyeksponowaniu na światło słoneczne.
Nadwrażliwość na światło wywołana lekami pozostaje częstym problemem klinicznym. Chociaż niektóre klasy leków są częściej kojarzone z reakcjami fotouczulającymi, warto wziąć pod uwagę fakt, że prawie każdy lek może wywołać reakcję fotouczulającą i często większość łagodnych epizodów przechodzi niezauważona lub jest uznawana przez pacjenta za łagodne oparzenie słoneczne. Możliwe, że tylko ciężkie przypadki nadwrażliwości na światło słoneczne są zgłaszane lekarzowi rodzinnemu lub wymagają skierowania pacjenta do szpitala. W związku z tym sugeruje się, że częstość występowania nadwrażliwości na leki w praktyce klinicznej jest częściej spotykana niż dane na ten temat zawarte w literaturze naukowej. Nadwrażliwość na leki powinna być brana pod uwagę jako hipoteza diagnostyczna za każdym razem, gdy pacjent zgłasza się do lekarza lub do farmaceuty z wykwitami skórnymi i wywiadem dotyczącym przyjmowania leków w połączeniu z ekspozycją na światło.
mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk
Centrum Informacji o Leku
Źródła:
- Leki a słońce – Centrum Informacji o Leku
- Martindale – The Complete Drug Reference 2022
- ChPL Ketonal 25mg/g żel
- ChPL Traumon 100mg/g żel
- Chpl Diclofenac diethylamine Teva, 20 mg/g, żel
