Kliniczna, rzeczywista, pośrednia lub globalna – skuteczność szczepionki przeciwko nowemu koronawirusowi ma kilka wymiarów. Matematyk Etienne Ghys z Narodowego Centrum Badań Naukowych w Lyonie (CNRS – Centre National de Rechereche Scientifique) przybliża te aspekty w opublikowanym kilka dni temu artykule w dzienniku „Le Monde”. W tym samym czasie WHO wydaje komunikat o odporności grupowej.
Skuteczność kliniczna a rzeczywista
Skuteczność szczepionki Pfizer szacuje się na 95%. Czy to jednak oznacza, jak czasem słyszymy, że na 100 zaszczepionych osób, 5 zachoruje na Covid-19? Matematyk Etienne Ghys tłumaczy, o co tak naprawdę chodzi.
Wiemy, że firma farmaceutyczna pracująca nad szczepionką na Covid-19, wybrała do swoich badań klinicznych 43.000 wolontariuszy na całym świecie. Połowa z nich, wybrana losowo, została zaszczepiona. Druga połowa otrzymała placebo w iniekcji. Żadna z osób nie wiedziała czym została zaszczepiona. Po pewnym czasie okazało się, że 170 wolontariuszy ma objawy Covid-19, a test na obecność wirusa jest u nich pozytywny. Wśród tych osób, 8 było wcześniej zaszczepionych, a 162 otrzymało placebo. W taki oto sposób chorych zaszczepionych było 20 razy mniej od tych, którzy zamiast szczepionki dostali placebo. Ryzyko zachorowania na Covid-19, jeżeli jest się zaszczepionym, wynosi więc 5% w stosunku do osób niezaszczepionych. W ten sposób stwierdzamy, że skuteczność kliniczna szczepionki wynosi 95% .
Badanie kliniczne musi zostać przeprowadzone przed wprowadzeniem szczepionki do stosowania, ponieważ aby otrzymać pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, skuteczność szczepionki musi być większa niż 50%. W tym wypadku mamy 95 % skuteczności, więc jest to bardzo dobry wynik.
Ocena skuteczności szczepionki w realnym świecie
O wiele bardziej interesuje nas jednak rzeczywista skuteczność szczepionki. Chodzi o to, aby poznać zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby u osoby zaszczepionej w realnym świecie. Jest to coś zupełnie innego niż badanie kliniczne, które zasadniczo mierzy stopień ochrony indywidualnej.
Rzeczywista skuteczność szczepionki zależy od liczby osób w danej populacji, które zostały zaszczepione. Im więcej osób jest zaszczepionych, tym mniej wirusa krąży w danej populacji i tym mniej osób się zaraża, a tym samym choruje. Co więcej, czas trwania ochrony przed wirusem zapewniany przez szczepionkę jest tutaj bardzo ważny, podczas gdy w badaniach klinicznych, które trwają stosunkowo krótko, ma on niewielkie znaczenie. Rzeczywistą skuteczność szczepionki można zatem ocenić dopiero po wprowadzeniu szczepionki do obrotu oraz dzięki badaniom epidemiologicznym. W przypadku szczepionek na Covid-19 trzeba zatem czasu, aby poznać rzeczywistą ich skuteczność.
Szczepienia a zdrowie publiczne
Istnieją jeszcze dwa inne rodzaje skuteczności szczepionki, o których trzeba wspomnieć. Należy pamiętać, że masowe szczepienia są działaniem na rzecz szeroko pojętego zdrowia publicznego, a ich cel nie sprowadza się jedynie do ograniczenia ryzyka choroby dla zaszczepionej jednostki, ale także dla całego społeczeństwa, którego znaczna część nie będzie zaszczepiona (czasami z uzasadnionych powodów). Na tej podstawie możemy oszacować skuteczność pośrednią szczepionki tj. zmniejszenie ryzyka zachorowania na Covid-19 u osób nieszczepionych. Wreszcie, istnieje pojęcie ogólnej skuteczności szczepionki, bardzo trudnej do oszacowania. Jest to zmniejszenie średniego ryzyka zachorowania na Covid-19 w całej populacji (zaszczepionej lub nie) w porównaniu z tym, jakie byłoby to ryzyko, gdyby nikt nie został zaszczepiony. Jak więc widać, mówiąc o skuteczności szczepionki na Covid-19, mamy aż cztery różne pojęcia ją definiujące.
Powyższe rozważania nie podważają jednak w żadnym stopniu faktu, że szczepionki na Covid-19 są bardzo potrzebne. Nawet jeżeli ich skuteczność byłaby tylko powyżej 50%, to i tak pozwoliłoby to zmniejszyć o połowę liczbę zachorowań na Covid-19 i doprowadziło by do znacznego ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa na świecie, a tym samym uratowało życie wielu osobom.
Odporność grupowa w 2021 r. – prognozy WHO
W dniu 11.01.2021 r. WHO wydało komunikat na temat odporności grupowej (stadnej), w którym ostrzega, że odporność grupowa na Covid-19 nie zostanie w tym roku osiągnięta. W związku z tym zaleca się w dalszym ciągu stosowanie środków ochrony tj. maseczki, mycie rąk i dystans społeczny.
Mimo wielkiego postępu w zakresie opracowania szczepionek na Covid-19, ich wyprodukowanie oraz dostarczenie do wszystkich krajów wymaga czasu. Dlatego też konieczne będzie dalsze podejmowanie środków zdrowotnych i społecznych w celu ograniczenia przenoszenia wirusa ,,co najmniej do końca tego roku.”
Źródła:
Opracowano na podstawie artykułu opublikowanego w Le Monde w dn. 6.01.2021 r. Covid-19 : l’efficacité vaccinale en quatre notions distinctes
oraz artykułu opublikowanego w Le Monde w dn. 11.01.2021: Covid-19 dans le monde : pas d’immunité collective en 2021, selon l’OMS
