W dniu 14.06.2023 r. Europejska Agencja ds. Narkotyków z siedzibą w Lizbonie opublikowała raport dotyczący dostępności i zażywania narkotyków w Europie w 2022 r. po pandemii COVID-19
Aktualna sytuacja w UE
Szybkie odbicie podaży i zażywania narkotyków w następstwie zakłóceń związanych z pandemią COVID-19 to jedno z zagadnień, na które Europejska Agencja ds. Narkotyków (EMCDDA) zwróciła uwagę w opublikowanym raporcie narkotykowym za rok 2022: Tendencje i osiągnięcia (1). W raporcie przedstawiono sytuację dostępności i zażywania narkotyków w Europie, przeanalizowano długoterminowe tendencje i pojawiające się zagrożenia. W sprawozdaniu przeanalizowano również, w jaki sposób bieżące wydarzenia światowe mogą wpłynąć na dynamikę problemu narkotykowego w Europie w przyszłości.
Dostępność narkotyków utrzymuje się na wysokim poziomie w całej UE, a w niektórych przypadkach, takich jak kokaina, notuje się wzrost dostępności powyżej poziomów sprzed pandemii. W sprawozdaniu wskazano również na coraz większą różnorodność produktów z konopi indyjskich oraz wzrost produkcji narkotyków syntetycznych w Europie. W przypadku zażywania narkotyków pojawiają się już oznaki powrotu do poziomu sprzed pandemii. Na przykład analiza ścieków ujawnia wzrost stosowania kokainy, cracku, amfetaminy i metamfetaminy w niektórych miastach w latach 2020–2021 (2).
Jeżeli chodzi o leczenie uzależnień to wraz z rozluźnieniem ograniczeń związanych z COVID-19 świadczenia te powracają do poziomu wcześniejszego. Notuje się także pojawienie się nowych innowacyjnych praktyk, które rozwinęły się w czasie lockdownu (e-zdrowie, telemedycyna).
Europejska komisarz do spraw wewnętrznych Ylva Johansson mówi: „Ciągły wzrost produkcji narkotyków syntetycznych w UE pokazuje, że zorganizowane grupy przestępcze nieustannie dążą do czerpania korzyści z nielegalnego handlu narkotykami, narażając zdrowie publiczne i bezpieczeństwo obywateli. Szczególnie niepokojące jest to, że partnerstwa między europejskimi i międzynarodowymi sieciami przestępczymi doprowadziły do rekordowej dostępności kokainy i produkcji metamfetaminy na skalę przemysłową w Europie. W ten sposób rośnie prawdopodobieństwo zwiększonego zażywania tych środków oraz szkód jakie mogą wyrządzić. UE i jej państwa członkowskie będą nadal przeciwdziałać tym rozwijającym się zagrożeniom poprzez współpracę, w oparciu o priorytety UE w zakresie przestępczości oraz strategie narkotykowe i strategie bezpieczeństwa”.
Dyrektor EMCDDA Alexis Goosdeel dodaje: „Komunikat zwrotny z tego raportu można podsumować trzema słowami: wszędzie, wszystko, każdy. Znane i często stosowane narkotyki nigdy nie były tak dostępne jak obecnie. Nadal pojawiają się także nowe substancje o dużej sile działania. Obecnie prawie wszystko, co posiada właściwości psychoaktywne, może być narkotykiem, gdyż zacierają się różnice między substancjami legalnymi od niedozwolonych. Sprawozdanie to pojawia się w momencie, gdy ważne wydarzenia o wymiarze globalnym dotykają wszystkich obszarów naszego życia. Poprzez analizę obecnych tendencji i pojawiających się zagrożeń raport przedstawia, w jaki sposób zachodzące zmiany mogą wpłynąć na problemy narkotykowe w Europie w przyszłości. Jestem głęboko przekonany, że możemy zająć się złożonymi kwestiami politycznymi w dziedzinie narkotyków tylko wtedy, gdy nasze odpowiedzi będziemy opierać na wyważonej i opartej na dowodach wiedzy na temat tego problemu”.
Nadal pojawiają się nowe niebezpieczne substancje psychoaktywne – np. katynony, które są obecnie w centrum uwagi. Pojawiają się też inne, nowe substancje psychoaktywne (NSP) w bardzo szybkim tempie – jedna na tydzień, co stanowi duże wyzwanie dla zdrowia publicznego. W 2021 r. za pośrednictwem europejskiego systemu wczesnego ostrzegania (EWS) zgłoszono po raz pierwszy 52 nowe narkotyki, co zwiększyło całkowitą liczbę NSP monitorowanych przez EMCDDA do 880. W 2021 r. po raz pierwszy zgłoszono 6 nowych syntetycznych opioidów, 6 syntetycznych katynonów i 15 nowych syntetycznych kannabinoidów.
W 2020 r. w Europie skonfiskowano rekordowe ilości NSP (27 w UE, Turcji i Norwegii), wynoszące łącznie 6,9 tony (41 100 konfiskat). Wśród skonfiskowanych materiałów 3,3 tony stanowiły syntetyczne katynony, często sprzedawane jako zamienniki znanych substancji stymulujących (np. kokainy, MDMA). W następstwie kontroli syntetycznych katynonów w Chinach, wiadomo, że większość dużych ilości tych substancji przemycanych do Europy w 2020 r. pochodziła z Indii, prawdopodobnie odzwierciedlając dostosowanie rynku do kontroli prawnych i zakłóceń w dostawach. Pod koniec 2021 r. EMCDDA monitorowało 162 syntetyczne katynony, co czyni je drugą co do wielkości kategorią NSP monitorowanych, zaraz po syntetycznych kannabinoidach (monitorowano 224). Rejestrowanie rekordowych przypadków przemytu katynonów do Europy oraz doniesień o problemach zdrowotnych (np. zatruciach) wywołało nowe reakcje. W 2021 r. ocenie ryzyka poddano dwa syntetyczne katynony: 3-MMC i 3-CMC, a Komisja Europejska zaproponowała objęcie ich kontrolą w całej UE.
Konopie indyjskie – nowe dane w zakresie najpopularniejszego w Europie nielegalnego narkotyku
Rozwój sytuacji w obszarze konopi indyjskich stawia nowe wyzwania dla krajów UE. Produkty z konopi indyjskich są coraz bardziej różnorodne i pojawiają się w różnych postaciach – np. jako ekstrakty i produkty jadalne (o wysokiej zawartości THC) oraz produkty CBD (o niskiej zawartości THC). Zmienia się również stanowisko polityczne Europy w zakresie konopi indyjskich. Oprócz kontrolowania nielegalnych konopi, uchwala się przepisy obejmujące obecnie także konopie przeznaczone do zastosowań medycznych i innych. W 2020 r. średnia zawartość THC w haszyszu wynosiła 21%, tj. niemal dwa razy więcej niż w przypadku marihuany (11%), co odwróciło tendencję obserwowaną w ostatnich latach, kiedy marihuana miała zazwyczaj większą siłę działania. Ten stan rzeczy odzwierciedla także innowacje rynkowe. Wydaje się, że producenci haszyszu, zwykle spoza UE, zareagowali w ten sposób na konkurencję ze strony marihuany wytwarzanej w Europie. W raporcie podkreślono również obawy związane z zafałszowaniem nielegalnych produktów z konopi indyjskich syntetycznymi kannabinoidami, które mogą być bardzo silne i toksyczne. Osoby, które uważają, że zakupiły naturalne produkty z konopi indyjskich, mogą nie wiedzieć, że produkt zawiera syntetyczne kannabinoidy i że w związku z tym osoby te są narażone na większe ryzyko stosowania tych środków.
Wzrost produkcji narkotyków i ich dostępności w Europie
W 2020 r. zlikwidowano ponad 350 nielegalnych laboratoriów produkujących narkotyki, w tym niektóre duże zakłady produkujące kokainę, metamfetaminę i katynony. Z najnowszej analizy wynika, że dostępność kokainy w Europie pozostaje wysoka, co niesie za sobą szereg zagrożeń dla zdrowia. W 2020 r. w UE skonfiskowano rekordową ilość 213 ton kokainy (202 tony w 2019 r.) i zlikwidowano 23 laboratoria (15 w 2019 r.) (3). Dostępność amfetaminy jest także wysoka i może mieć tendencję wzrostową. W 2020 r. państwa członkowskie UE skonfiskowały rekordową ilość 21,2 ton (15,4 tony w 2019 r.), a 78 laboratoriów produkujących amfetaminę zlikwidowano (38 w 2019 r.). W sprawozdaniu wskazano na rosnącą liczbę zlikwidowanych w Europie zakładów produkujących metamfetaminę na średnią i dużą skalę. Ostatnio w Europie zmieniła się produkcja i podaż metamfetaminy. Rozwój ten niesie ze sobą ryzyko większej dostępności i możliwości zwiększonego wykorzystania. Liczba zlikwidowanych laboratoriów MDMA (29) pozostała w 2020 r. stosunkowo stabilna. Ponadto zlikwidowano 15 zakładów produkujących katynony (5 w 2019 r.) oraz skonfiskowano 860 kg prekursorów chemicznych do produkcji katynonu (438 w 2019 r.). W 2020 r. w UE zlikwidowano również nielegalne laboratoria produkujące heroinę, ketaminę, GBL i DMT. Kluczową kwestią poruszoną w raporcie jest to, czy na rynkach narkotykowych w „głębokiej sieci” (darknet) odnotowuje się tendencje zniżkowe. Wydaje się, że na działalność na tych rynkach wpływ miało wiele czynników (np. działalność organów ścigania, problemy z dostawą, oszustwa). Na koniec 2021 r. szacowane dochody drastycznie spadły do poziomu nieco poniżej 30 000 EUR dziennie (w porównaniu z 1 mln EUR dziennie w 2020 r.). Wydaje się, że obecnie preferowane są media społecznościowe i aplikacje do komunikatorów internetowych jako bezpieczniejsze i wygodniejsze źródło dostaw, co podkreśla potrzebę reakcji w tym obszarze.
Rozszerzenie świadczeń w zakresie leczenia uzależnień
Istnieje też potrzeba rozszerzenia świadczeń w zakresie leczenia i redukcji szkód zdrowotnych w Europie dla osób przyjmujących narkotyki drogą iniekcji. W 2020 r. tylko Czechy, Hiszpania, Luksemburg i Norwegia poinformowały, że osiągnęły cele Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na 2020 r. w zakresie świadczeń i usług dotyczących minimalizacji problemów zdrowotnych i leczenia substytucyjnego (agonistycznego – OAT). Szacuje się, że w 2020 r. w UE było milion osób używających opioidów w sposób wysoce ryzykowny i 514 000 pacjentów z OAT, co wskazuje na ogólny zasięg leczenia na poziomie 50%. Między poszczególnymi krajami istnieją jednak znaczne różnice, a w wielu państwach członkowskich UE dostępność leczenia jest nadal niewystarczająca. Przyjmowanie narkotyków drogą iniekcji wiąże się z poważnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak choroby zakaźne, przedawkowanie i zgony. Chociaż liczba osób przyjmujących heroinę drogą iniekcji spada, coraz więcej obaw budzi wstrzykiwanie większej liczby substancji, w tym amfetamin, kokainy, syntetycznych katynonów, przepisanych opioidów oraz innych leków. Szacuje się, że w 2020 r. w UE doszło do 5 800 zgonów spowodowanych przedawkowaniem niedozwolonych środków odurzających. Większość zgonów była powiązana z toksycznością wywołaną łączeniem wielu narkotyków ze sobą a dodatkowo zażywaniem leków i spożywaniem alkoholu (4). Oprócz wysokiej dostępności kokainy w Europie, doniesienia wskazują, że używanie cracku może ulec zwiększeniu. Crack jest zwykle wdychany, ale można go również wstrzykiwać, co powoduje szereg szkód zdrowotnych i społecznych (np. choroby zakaźne i przemoc).
Sytuacja międzynarodowa: nowe wyzwania i potencjalne zagrożenia
Problemy narkotykowe w Europie mogą być kształtowane przez międzynarodowe wydarzenia. W opublikowanym sprawozdaniu przeanalizowano ostatnie wydarzenia w Afganistanie i Ukrainie. Mimo że jest jeszcze zbyt wcześnie, aby ocenić pełen wpływ tych wydarzeń ba rynek narkotykowy w Europie, to potrzebne będzie ukierunkowane monitorowanie sytuacji, aby dostarczyć pełniejszych informacji na potrzeby polityki i podejmowania działań. Pomimo wprowadzonego w 2022 r. przez Talibów zakazu produkcji, sprzedaży i handlu nielegalnymi narkotykami w Afganistanie, uprawa maku wydaje się być kontynuowana. Obecne problemy finansowe w tym kraju mogą sprawić, że przychody z używania narkotyków staną się ważniejszym źródłem dochodów, co może doprowadzić do wzrostu przemytu heroiny do Europy. Inną kluczową kwestią jest to, czy Europa stanie się rynkiem konsumenckim dla metamfetaminy wytwarzanej w Afganistanie. Producenci europejscy dostarczają obecnie ten narkotyk na rynek UE. W ostatnim czasie odnotowano jednak również produkcję metamfetaminy na dużą skalę w Afganistanie, a także wzrost liczby konfiskat tego narkotyku na niektórych znanych trasach przemytu heroiny.
Wojna na Ukrainie zwiększyła niepewność, co do sytuacji narkotykowej w Europie. Osoby mające dostęp do leczenia uzależnień od narkotyków w Ukrainie stanowić będą niewielką część osób szukających schronienia w UE. Osoby te będą wymagały ciągłości leczenia, a także usług dostosowanych do ich szczególnych potrzeb i języka. Bardziej ogólnie rzecz biorąc, osoby uciekające przed konfliktem prawdopodobnie doświadczą poważnego stresu psychologicznego, co sprawia, że są potencjalnie bardziej narażone na problemy związane z nadużywaniem substancji odurzających w przyszłości. Wojna może również powodować zmiany tras handlu ludźmi, ponieważ przestępcy wykorzystują słabe punkty lub unikają dotkniętych nimi obszarów.
Przewodniczący zarządu EMCDDA Franz Pietsch stwierdza: „Opublikowany aport zawiera strategiczny i całościowy przegląd sytuacji narkotykowej w Europie oraz jej wpływu na zdrowie publiczne i bezpieczeństwo obywateli. Jest to niezbędne narzędzie, aby pomóc decydentom i specjalistom w dziedzinie narkotyków w poprawie ich gotowości i reagowania na pojawiające się zjawiska. W miarę jak pojawiają się nowe narkotyki, potrzebne jest większe wsparcie dla krajowych systemów wczesnego ostrzegania oraz badań kryminalistycznych i toksykologicznych w celu lepszego wykrywania pojawiających się zagrożeń i reagowania na nie oraz ochrony zdrowia publicznego.”
źródła:
(1) Europejski raport narkotykowy na rok 2022 (25 języków) — https://www.emcdda.europa.eu/edr2022_en
Dane krajowe stanowiące podstawę sprawozdania (Biuletyn statystyczny 2022) —
https://www.emcdda.europa.eu/data/stats2022_en W sprawozdaniu opisano sytuację narkotykową do końca 2021 r. w oparciu o dane z 2020 r. oraz, w miarę dostępności, z 2021 r.
(2) https://www.emcdda.europa.eu/news/2022/2/latest-wastewater-data-reveal-drug-taking-habits-75-european-cities_en
(3) Najnowsze analizy unijnego rynku kokainy i metamfetaminy — https://www.emcdda.europa.eu/publications/eu-drug-markets_en
(4) Miniprzewodniki EMCDDA dotyczące reagowania na problemy narkotykowe —
https://www.emcdda.europa.eu/publications/health-and-social-responses-a-european-guide_en
