Od wielu lat zagadnienia dotyczące sposobów wzmacniania układu odpornościowego są przedmiotem licznych badań naukowych. Okazuje się jednak, że wyniki tych badań nie są do końca jednoznaczne. Wiąże się to między innymi z tym, że wpływ różnych czynników na układ odpornościowy jest bardzo złożony. Temat odporności jest także wdzięcznym zagadnieniem dla portali prozdrowotnych, które prześcigają się w opisywaniu coraz to nowych sposobów i produktów na wzmocnienie organizmu. W tym oraz kolejnym artykule postaramy się przybliżyć ten wielce interesujący temat. Przedstawimy w nich także kilka praktycznych porad do zastosowania, które pozwolą poprawić odporność organizmu.
Układ odpornościowy a zdrowy styl życia
Nasz układ odpornościowy potrzebuje równowagi i harmonii do dobrego funkcjonowania. Nadal nie wiemy zbyt dużo o zawiłościach oraz wzajemnych zależnościach odpowiedzi immunologicznej. Nie mamy także naukowo udowodnionych bezpośrednich powiązań między stylem życia a poprawą funkcjonowania układu odpornościowego. Mimo tego warto jest śledzić doniesienia naukowe, które mówią nam o tym, jaki wpływ na odpowiedź immunologiczną ma dieta, ćwiczenia fizyczne, wiek, stres i inne czynniki.
Układ odpornościowy funkcjonuje lepiej, gdy jest chroniony przed zanieczyszczonym środowiskiem i wspierany przez następujące strategie zdrowego stylu życia:
- unikanie palenia,
- spożywanie diety bogatej w owoce i warzywa,
- regularne ćwiczenia fizyczne,
- utrzymywanie prawidłowej wagi ciała,
- spożywanie alkoholu jedynie z umiarem,
- zapewnienie sobie odpowiedniej ilość snu,
- podejmowanie kroków w celu uniknięcia infekcji tj. częste mycie rąk i dokładne gotowanie mięsa,
- minimalizowanie stresu,
- poddawanie się obowiązującym szczepieniom.
Wzmacnianie komórek układu odpornościowego
Wiele produktów spożywczych ma opinię takich, które zwiększają lub wspomagają odporność. Jednak sama koncepcja zwiększania odporności nie ma większego sensu z naukowego punktu widzenia. W rzeczywistości zwiększanie liczby komórek w organizmie – komórek odpornościowych i innych – niekoniecznie jest korzystne. Można to zobaczyć na przykładzie sportowców, którzy angażują się w tzw. „doping krwi” (wstrzykiwanie natlenionej krwi sportowcowi przed zawodami w celu poprawy wyników sportowych), a przez to ryzykują udarami. Transfuzja krwi jako doping jest jedną z bardziej zaawansowanych metod nielegalnego zwiększania wydolności. Wymaga dużych nakładów środków i stwarza ryzyko licznych powikłań, ale jej niezaprzeczalną zaletą jest niski stopień wykrywalności w testach antydopingowych. Doping krwią stosują najczęściej kolarze, biegacze i pływacy, czyli zawodnicy dyscyplin wytrzymałościowych.
Próba wzmacniania komórek układu odpornościowego jest szczególnie skomplikowana, ponieważ w układzie odpornościowym jest wiele różnych rodzajów komórek. Które komórki należy więc wzmocnić i do jakiej liczby? Jak dotąd naukowcy nie znają odpowiedzi na to pytanie. Wiadomo natomiast, że organizm nieustannie wytwarza komórki odpornościowe. Z pewnością produkuje o wiele więcej limfocytów niż jest w stanie wykorzystać. Te dodatkowe komórki usuwają się w naturalnym procesie śmierci komórkowej zwanym apoptozą. Apoptoza to proces fizjologiczny, przebiegający nieustannie w każdym zdrowym organizmie. Jest to proces niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ustroju. Dzięki apoptozie organizm ma możliwość kontrolowania liczby i jakości komórek. Proces ten to tak zwana programowana śmierć komórki. Prowadzi on do eliminacji komórek uszkodzonych, zainfekowanych czy niepotrzebnych, co zapewnia równowagę między powstawaniem nowych, a niszczeniem starych komórek. Nie wiadomo ile komórek i jakiej ich „mieszanki” układ odpornościowy potrzebuje, by funkcjonować na optymalnym poziomie.
Układ odpornościowy a wiek
Wraz z wiekiem zmniejsza się nasza zdolność odpowiedzi immunologicznej, co z kolei przyczynia się do częstszych infekcji i nowotworów. Wraz ze wzrostem średniej długości życia w krajach rozwiniętych, wzrosła również zapadalność na schorzenia związane z wiekiem.
Chociaż niektórzy ludzie starzeją się zdrowo, wnioski z wielu badań pokazują, że osoby starsze są bardziej narażone na choroby zakaźne w porównaniu z młodszymi osobami. Co ważniejsze – częściej również umierają z ich powodu. Infekcje układu oddechowego, w tym grypa, wirus COVID-19, a zwłaszcza zapalenie płuc, są główną przyczyną zgonów osób powyżej 65. roku życia na całym świecie. Nikt nie wie na pewno, dlaczego tak się dzieje. Jednak niektórzy naukowcy zauważają, że to zwiększone ryzyko koreluje ze spadkiem liczby limfocytów T. Prawdopodobnie jest to spowodowane postępującym wraz z wiekiem zanikiem grasicy i produkowania mniejszej liczby limfocytów T do zwalczania infekcji. Nie jest do końca jasne, czy to zmniejszenie funkcji grasicy wyjaśnia spadek liczby limfocytów T, czy też inne zmiany odgrywają tu jakąś rolę.
Zmniejszenie odpowiedzi immunologicznej na infekcje możemy obserwować chociażby poprzez reakcje osób starszych na szczepionki. Na przykład badania nad szczepionkami przeciwko grypie wykazały, że u osób powyżej 65. roku życia szczepionka jest mniej skuteczna w porównaniu ze zdrowymi dziećmi (powyżej 2 roku życia). Jednak pomimo zmniejszenia skuteczności szczepienia przeciwko grypie i S. pneumonia znacznie obniżyły wskaźniki zachorowań i zgonów u osób starszych, które zostały zaszczepione.
Wydaje się także, że istnieje związek między odżywianiem a odpornością u osób starszych. Nawet w zamożnych krajach spotykamy się z tzw. niedożywieniem mikroskładnikami odżywczymi. Osoby starsze zwykle jedzą mniej i często ich dieta jest mniej urozmaicona. Jednym z ważnych pytań jest to, czy suplementy diety mogą pomóc osobom starszym w utrzymaniu zdrowszego układu odpornościowego. Osoby starsze powinny omówić tę kwestię ze swoim lekarzem.
Dieta a układ odpornościowy
Naukowcy od dawna wiedzą, że ludzie, którzy żyją w ubóstwie i są niedożywieni, są bardziej podatni na choroby zakaźne. Na przykład, badacze nie wiedzą, czy jakieś szczególne czynniki żywieniowe, takie jak przetworzona żywność lub wysokie spożycie cukru, będą miały negatywny wpływ na funkcje odpornościowe. Nadal istnieje stosunkowo niewiele badań dotyczących wpływu odżywiania na układ odpornościowy człowieka.
Co zatem można zrobić? Jeśli dieta nie zapewnia wszystkich potrzebnych mikroelementów – może, na przykład, nie ma w niej wielu warzyw, można rozważyć stopniową zmianę nawyków żywieniowych i wspomaganie się suplementami diety, których tak wiele jest dostępnych w aptekach. Codzienne przyjmowanie suplementu multiwitaminowego i mineralnego może przynieść inne korzyści zdrowotne, poza ewentualnym pozytywnym wpływem na układ odpornościowy. Przyjmowanie mega dawek pojedynczej witaminy nie przynosi takich korzyści. Więcej niekoniecznie znaczy lepiej.
Współczesna medycyna docenia coraz bardziej ścisły związek między umysłem i ciałem. Wiele różnych dolegliwości tj. zaburzenia trawienia, pokrzywka, a nawet choroby serca, wiąże się ze skutkami stresu emocjonalnego. Powstaje coraz więcej badań pokazujących związek między stresem, a funkcjami odpornościowymi organizmu.
Ponieważ korelacja stresu i odporności organizmu zasługuje na osobne opracowanie, to ten temat poruszymy w następnym artykule. Pamiętajmy, aby w okresie świątecznym nie dokładać sobie stresu, a wolne dni wykorzystać na wzmacnianie swojej odporności poprzez m.in. wystarczającą liczbę godzin snu, ruch na powietrzu, dobre i zdrowe jedzenie, a także relaks.
Opracowanie: mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk
Centrum Informacji o Leku (źródło: https://www.leki-informacje.pl)
