Statyny są znane w praktyce klinicznej od 30 lat i są złotym standardem, czyli lekami pierwszego rzutu w leczeniu hipercholesterolemii. Spośród leków hipolipemizujących mają najlepiej udokumentowaną skuteczność w prewencji pierwotnej i wtórnej zdarzeń sercowo-naczyniowych.
Zastosowanie statyn i ich siła działania
Statyny stosuje się w następujących wskazaniach: zapobieganie chorobie wieńcowej, zawałowi serca, miażdżycy, udarowi mózgu. Są to leki, które skutecznie obniżają poziom cholesterolu, pod warunkiem jednak, że są stosowane długotrwale. W zależności od rodzaju i dawki, statyny mogą obniżać cholesterol od 20% do 60%. Pacjenci przyjmują zazwyczaj te leki przez wiele lat, jeśli wysoki poziom cholesterolu związany jest u nich z niewłaściwą dietą, albo do końca życia w przypadku profilaktyki pozawałowej serca.
W profilaktyce chorób serca najczęściej przepisywane są:
- Atorwastatyna (np. Tulip)
- Simwastatyna (np. Zocor)
- Rozuwastatyna (np. Crestor)
Statyny oddziałują na szlak syntezy cholesterolu – blokują aktywność enzymu wpływającego na produkcję cholesterolu w wątrobie. W ten sposób:
- obniżają poziom LDL (złego cholesterolu),
- podwyższają poziom HDL (dobrego cholesterolu),
- obniżają poziom cholesterolu całkowitego (LDL + HDL).
W mniejszym stopniu statyny obniżają także poziom trójglicerydów (TG).
Statyny są obecnie głównymi środkami stosowanymi do kontrolowania poziomu LDL-C (cholesterol całkowity). Zmniejszają one wewnątrzwątrobową produkcję cholesterolu poprzez konkurencyjne hamowanie kluczowego enzymu, reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-koenzymu A (HMG-CoA), ograniczając w ten sposób konwersję HMG-CoA do kwasu mewalonowego, prekursora cholesterolu. Zmniejszenie wątrobowej syntezy cholesterolu prowadzi do zwiększonego wychwytu cząsteczek LDL do komórek, co skutkuje obniżeniem poziomu cholesterolu w osoczu.
Silne statyny w dużych dawkach obniżają poziom LDL-C nawet o 50%, wywierając korzystny wpływ na objętość i stabilność blaszki miażdżycowej. Zgodnie z wieloma badaniami i analizami, terapia statynami prowadzi do zmniejszenia śmiertelności z jakiejkolwiek przyczyny nawet o 12% na każdy mmol/l obniżonego LDL-C, a także do zmniejszenia różnych skutków chorób serca.
Różne statyny mają różną zdolność obniżania stężenia LDL-C na przykład:
- simwastatyna w dawce 10 mg – 27%
- prawastatyna w dawce 20 mg – 27%
- simwastatyna w dawce 40 mg – 40%
- atorwastatyna w dawce 20 mg – 40%
- rosuwastatyna w dawce 20 mg – 54%
Statyny na obniżenie cholesterolu tradycyjnie przyjmuje się wieczorem – to dlatego, że jego synteza jest wówczas większa niż rano. Warto pamiętać, że np. lowastatyna i simwastatyna wchłaniają się lepiej z pożywieniem, dlatego warto przyjmować je z posiłkiem. W przypadku rosuwastatyny lek może być przyjmowany z posiłkiem lub poza nim o każdej porze dnia (ChPL Crestor).
Dawki terapeutyczne statyn są różne, co wynika m.in. z różnego okresu półtrwania leków (im dłuższy okres półtrwania, tym lek pozostaje dłużej aktywny w organizmie). Najdłużej działa atorwastatyna. Biologiczny okres półtrwania wynosi ok. 14 godzin, ale ponieważ metabolity wykazują działanie farmakologiczne, czas działania leku po podaniu pojedynczej dawki utrzymuje się przez 20–30 h.
Ponieważ statyny są stosowane w różny sposób, najlepiej przed przekazaniem informacji pacjentowi o sposobie dawkowanie i przyjmowania leku, odwołać się do charakterystyki produktu leczniczego. Jest to o tyle ważne, że na naszym rynku jest dostępnych bardzo dużo statyn i warto za każdym razem sprawdzić ogólne zasady stosowania danej statyny.
Znaczenie statyn w poszczególnych grupach pacjentów jest różne, na przykład bezpieczną statyną u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek jest atorwastatyna, natomiast u osób starszych rosuwastatyna w umiarkowanych dawkach, której profil bezpieczeństwa jest w tej grupie najwyższy. Należy też podkreślić, że obecnie nie rekomenduje się stosowania simwastatyny (szczególnie w dawce 80 mg, ze względu na działania niepożądane), ale jeśli pacjent ma osiągnięty cel terapeutyczny i dobrze ją toleruje, nie ma konieczności jej zmiany. Osiąganie celów terapeutycznych dla LDL-C zależy od jego wyjściowego stężenia, siły statyny i dawki, dlatego tak ważna jest znajomość poziomów redukcji LDL-C dla poszczególnych dawek i preparatów. Pozwala to właściwie zaplanować leczenie (w kontekście możliwości osiągnięcia celu terapeutycznego) i wdrożyć leczenie hipolipemizujące o odpowiednim potencjale redukcyjnym, nie tylko z zasadą „the lower, the better”, ale także „the earlier, the better”.
U niektórych pacjentów stosowanie monoterapii może nie przynosić odpowiedniego efektu terapeutycznego, dlatego w tych przypadkach stosuje się leczenie złożone statyny z ezetymibem. O takim podejściu terapeutycznym oraz o innych lekach stosowanych w hipercholesterolemii napiszemy w następnym artykule.
Statyny – działania niepożądane
Statyny mimo, że są lekami dobrze poznanymi i szeroko stosowanymi oraz skutecznymi, wykazują też liczne działania niepożądane, które są zazwyczaj przemijające. Jednak u niektórych pacjentów mogą spowodować zmianę postępowania terapeutycznego. Najczęsciej występujące działania niepożądane to:
- bóle mięśni,
- zaburzenia trawienia (wzdęcia, biegunka),
- ból brzucha,
- podwyższenie poziomu enzymów wątrobowych,
- wzrost stężenia bilirubiny,
- ból głowy,
- bóle stawów,
- uczucie zmęczenia,
- zaburzenia snu,
- suchość w ustach,
- zaburzenia erekcji,
- wypadanie włosów.
Większość NDL związana z przyjmowania statyn jest łagodna i znika po kilku tygodniach od rozpoczęcia terapii. Najgroźniejszym działaniem niepożądanym jest rabdomioliza – rozpad tkanki mięśniowej, w wyniku czego we krwi pojawiają się białka mięśniowe działające toksycznie na nerki. Niemniej jednak to działanie niepożądane pojawia się bardzo rzadko. Należy wtedy niezwłocznie statynę odstawić, żeby nie doszło do ostrej martwicy nerek.
Statyny są przeciwwskazane u kobiet w ciąży lub karmiących piersią. U kobiet w wieku rozrodczym należy omówić kwestię kontroli urodzeń i odstawić statyny przed poczęciem dziecka.
Podsumowanie
Statyny są złotym standardem — lekami pierwszego rzutu w leczeniu hipercholesterolemii i spośród leków hipolipemizujących mają najlepiej udokumentowaną skuteczność w prewencji pierwotnej i wtórnej chorób sercowo-naczyniowych (CVD). Ze względu na konieczność osiągania celu terapeutycznego dla LDL-C (cholesterolu całkowitego) obecnie największe zastosowanie mają atorwastatyna i rosuwastatyna. Trzeba jednak zwracać uwagę czy pacjenci stosują te statyny w odpowiednich dawkach. Stosowanie zbyt małych dawek prowadzi bowiem do braku osiągnięcia celu terapeutycznego. W czasie terapii należy zwracać uwagę na zgłaszane przez pacjenta objawy niepożądane, głównie mięśniowe: w razie ich wystąpienia należy postępować zgodnie z rekomendacjami, starając się w pierwszej kolejności modyfikować leczenie i nie odstawiać statyn. Nie każdy ból mięśniowy jest związany z potencjalnym wystąpieniem rabdomiolizy, dlatego też za każdym razem, podejście do pacjenta musi być zindywidualizowane.
Opracowanie na podstawie:
- ChPL produktów leczniczych
- Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021
- Current and future options in cholesterol lowering treatments, Avishay Elis
Zobacz także: leczenie zaburzeń lipidowych w Polsce: informacje ogólne oraz postępowanie niefarmakologiczne – część I
