Heparyny tj. heparynę niefrakcjonowaną oraz heparyny drobnocząsteczkowe zaliczamy do leków przeciwkrzepliwych pośrednio hamujących aktywność trombiny.
Leki przeciwzakrzepowe to substancje, przy których stosowaniu bardzo ważne są wskazania oraz znajomość charakterystyk poszczególnych produktów leczniczych, a także informacje dla pacjenta w zakresie bezpieczeństwa stosowania.
1. Heparyna niefrakcjonowana
Heparyna jest antykoagulantem stosowanym głównie w leczeniu i profilaktyce zaburzeń zakrzepowo-zatorowych. Często opisywana jest jako heparyna standardowa lub heparyna niefrakcjonowana w celu odróżnienia jej od heparyn o niskiej masie cząsteczkowej.
Wskazania do stosowania i sposób podania
Heparyna jest stosowana m.in. w leczeniu i profilaktyce żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej), w szczególności w profilaktyce u pacjentek operowanych oraz u kobiet w ciąży szczególnie zagrożonych. Jest ona również stosowana w leczeniu tętniczej choroby zakrzepowo-zatorowej, w tym związanej z niestabilną dusznicą bolesną, zawałem mięśnia sercowego oraz ostrą tętniczą chorobą zakrzepowo-zatorową. Jest często stosowana jako prekursor doustnej antykoagulacji i wycofywany wówczas, gdy doustny antykoagulant wywrze swój pełny efekt.
Heparynę podaje się dożylnie w powtarzanych wstrzyknięciach lub po uprzednim rozcieńczeniu 5% roztworem glukozy lub 0,9% roztworem NaCl w ciągłym wlewie. Może być też stosowana do przepłukiwania cewników dożylnych i kaniul, aby zapewnić ich drożność przed podaniem iniekcji dożylnej, po uprzednim rozcieńczeniu 0,9% roztworem NaCl.
Heparyna i jej sole są składnikami wielu preparatów działających miejscowo stosowanych w leczeniu różnych stanów zapalnych.
Przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem do stosowania heparyny podawanej dożylnie jest stwierdzona nadwrażliwość na heparynę, a także niepoddające się kontroli krwawienia z miejsc takich jak, np.: wrzód trawienny, miejsca objęte procesem nowotworowym, żylaki odbytu, krwotok wewnątrzczaszkowy, zakrzepica naczyń krwionośnych mózgu, zagrażające poronienie, bakteryjne zapalenie wsierdzia, retinopatie, hemofilia, skazy krwotoczne, z wyjątkiem zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, małopłytkowość. Przeciwwskazaniami do stosowania są także m.in. choroby wątroby o ciężkim przebiegu (w tym żylaki przełyku), nadciśnienie tętnicze o ciężkim przebiegu, zwiększona przepuszczalność naczyń włosowatych oraz rozległe urazy. Z uwagi na możliwość wystąpienia krwotoków po zabiegu chirurgicznym, podawanie heparyny jest przeciwwskazane przed operacjami okulistycznymi i neurochirurgicznymi.
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania
Przy dożylnym stosowaniu heparyny należy zwrócić uwagę na specjalne środki ostrożności. Należy z dużą uwagą stosować heparynę u pacjentów z niewydolnością nerek, zaburzeniami czynności wątroby lub z nadwrażliwością na heparyny drobnocząsteczkowe. U osób z ciężkimi zaburzeniami czynności nerek i wątroby, należy stosować mniejsze dawki heparyny. U pacjentów stosujących heparynę dłużej niż 5 dni, nie można wykluczyć ryzyka wystąpienia małopłytkowości, dlatego też podczas długotrwałego stosowania heparyny zaleca się oznaczanie liczby płytek krwi. W przypadku stwierdzenia małopłytkowości należy natychmiast zaprzestać stosowania heparyny. Heparyna może także powodować hiperkaliemię, szczególnie u pacjentów z cukrzycą, przewlekłą niewydolnością nerek, uprzednio występującą kwasicą metaboliczną, ze zwiększonym stężeniem potasu w osoczu lub przyjmujących leki oszczędzające potas. Ryzyko pojawienia się hiperkaliemii wzrasta wraz z przedłużającym się czasem stosowania produktu. Hiperkaliemia zazwyczaj jest odwracalna. Przed rozpoczęciem stosowania heparyny oraz w przypadku przedłużającego się leczenia (szczególnie powyżej 7 dni), zaleca się oznaczanie stężenia potasu w osoczu.
Przed zastosowaniem heparyny trzeba zawsze zapoznać się szczegółowo z charakterystyką produktu leczniczego i sytuacjami, w których należy zastosować specjalne środki ostrożności.
Działania niepożądane
W czasie stosowania heparyny mogą pojawić się niżej wymienione działania niepożądane:
– zaburzenia krwi i układu chłonnego: małopłytkowość – najczęściej pojawia się między 6. i 12. dniem stosowania produktu i ma najczęściej charakter łagodny i bezobjawowy. Liczba płytek zwykle wraca do wartości wyjściowych w ciągu 48-72 godzin od zaprzestania stosowania heparyny. Małopłytkowość może wystąpić ponownie przy próbie kolejnego podania heparyny.
– zaburzenia układu immunologicznego: skórne i uogólnione reakcje nadwrażliwości (odnotowano szczególnie u osób, u których w przeszłości wystąpiły reakcje alergiczne po zastosowaniu heparyny drobnocząsteczkowej).
– zaburzenia metabolizmu i odżywiania
– zaburzenia układu nerwowego
– zaburzenia oka
– zaburzenia naczyniowe: krwawienia są głównym działaniem niepożądanym odnotowanym w trakcie podawania heparyny.
– zaburzenia skóry i tkanki podskórnej
– zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej
Wszystkie ww. działania niepożądane są szczegółowo opisane w charakterystyce produktu leczniczego Heparinum WZF 5 000 IU/ml roztwór do wstrzykiwań oraz w literaturze naukowej.
2. Heparyny drobnocząsteczkowe
Wskazania do stosowania i sposób podania
Heparyny drobnocząsteczkowe są stosowane w profilaktyce i leczeniu żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej). Są one podawane w formie iniekcji podskórnych raz lub dwa razy dziennie. Stosuje się je również dożylnie, aby zapobiec krzepnięciu krwi podczas hemodializy i innych zabiegów pozaustrojowych. Mogą być podawane podskórnie w leczeniu niestabilnej dławicy piersiowej oraz zarówno dożylnie, jak i podskórnie w ostrym zawale serca.
Dostępne na rynku heparyny drobnocząsteczkowe różnią się metodą produkcji, zakresem masy cząsteczkowej i stopniem zasiarczenia. W Polsce najczęściej stosowane są takie heparyny drobnocząsteczkowe jak:
– Enoksaparyna (Clexane Neoparin),
– Nadroparyna (Fraxiparine),
– Dalteparyna (Fragmin)
Heparyny o niskiej masie cząsteczkowej mają mniejszy wpływ na agregację płytek krwi niż heparyna. Monitorowanie stosowania heparyn drobnocząsteczkowych jest rzadziej wymagane niż w przypadku heparyny, ponieważ heparyny o niskiej masie cząsteczkowej mają bardziej przewidywalne działanie.
W przypadku zastosowania konkretnej heparyny drobnocząsteczkowej należy zapoznać się szczegółowo z charakterystyką poszczególnych produktów leczniczych. Charakterystyki te są dostępne na stronie : https://pub.rejestrymedyczne.csioz.gov.pl/
Środki ostrożności przy stosowaniu heparyn drobnocząsteczkowych u pacjentów
Zastosowanie heparyn drobnocząsteczkowych u pacjentów wymaga wzięcia pod uwagę środków ostrożności podobnych do tych przy zastosowaniu heparyny niefrakcjonowanej.
W wielu krajach pacjenci stosujący heparyny są odpowiednio edukowani przez lekarzy i farmaceutów w zakresie najważniejszych sygnałów świadczących o niepokojących objawach związanych z działaniem tych leków.
W następnym artykule przedstawimy materiały dla pacjentów stosujących zarówno doustne leki przeciwkrzepliwe, jak i heparyny.
mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk
Centrum Informacji o Leku
